To zmiany cywilizacyjne doprowadziły do coraz częstszego występowania tego problemu. Duża ilość pracy, siedzący tryb życia, nieregularne posiłki spożywane w pośpiechu – to wszystko przyczynia się do faktu, że coraz więcej osób cierpi na zaparcia.
Dla wielu to wstydliwy problem, który skutecznie potrafi skomplikować życie. Może też źle wpływać na zdrowie i samopoczucie.
Kiedy mamy do czynienia z zaparciami
Zaparcie rozpoznajemy wtedy, gdy stolec jest oddawany 2 razy w tygodniu lub rzadziej, albo jeśli jest on twardy, oddawany z wysiłkiem. Gdy pacjent oddaje 2 lub mniej stolców na miesiąc, rozpoznajemy zaparcie ciężkie. Z powodu zaparć cierpi aż 20-30 proc. populacji krajów zachodnich, i niecałe 10 proc. osób mieszkających w Azji. Tak częste występowanie tego objawu sprawia, że 20 proc. dorosłych Europejczyków stosuje środki przeczyszczające. Zaparcia częściej występują u kobiet, a także u osób starszych i z niską aktywnością fizyczną.
Sprawdź, czy to zaparcia
Prawdopodobnie jest to zaparcie, jeśli:
- Ty lub Twoje dziecko nie mieliście wypróżnienia co najmniej 3 razy w tygodniu
- stolec jest często trudny do wypchnięcia i większy niż zwykle
- stolec jest często suchy, twardy lub grudkowaty.
- Możesz także odczuwać ból brzucha, wzdęcia lub nudności.
Problemy, na które należy zwrócić uwagę u niemowląt i małych dzieci, bo mogą świadczyć o problemach z wypróżnianiem się:
- brak energii
- rozdrażnienie, złość lub smutek
- brudzenie ubrań
- bycie mniej głodnym niż zwykle
- napięty brzuch.
Co powoduje zaparcia
Zaparcia u dorosłych mają wiele możliwych przyczyn. Czasami nie ma oczywistego powodu. Najczęstsze typy zaparć to:
- zaparcia o podłożu psychicznym na skutek: nieregularnego trybu życia – pośpiechu, w trakcie podróży, zmiany diety, niechęci do korzystania z publicznych toalet
- zaparcia czynnościowe – powodowane zaburzeniami motoryki jelita grubego na skutek nieprawidłowej diety bądź regularnym przyjmowaniem leków (przeciwbólowych, przeciwdepresyjnych, preparatów bogatych w żelazo, leków przeciw nadciśnieniu tętniczemu, chorobie refluksowej, środków przeciw niestrawności czynnościowej); w tym:
- atoniczne rozleniwienie jelit, na skutek diety z małą ilością błonnika, braku ruchu, stosowania środków przeczyszczających, odwodnienia. W tym przypadku należy zwiększyć ilość błonnika w diecie (mniej białego pieczywa, a więcej: grubych kasz, brązowego ryżu, mąki z pełnego przemiału; warzyw: marchwi, buraków, selera, pietruszki, kalafiora, pomidorów; surówek, owoców) i płynów – zwłaszcza wody oraz zwiększyć aktywność fizyczną
- spastyczne (nadmierna skłonność do skurczu jelit powodująca wzdęcia i bóle brzucha)
Uwaga! W przeciwieństwie do zaparć atonicznych w tym przypadku w diecie należy ograniczyć błonnik nierozpuszczalny, podrażniający jelita, występujący np. w pieczywie razowym, z ziarnami, roślinach strączkowych, warzywach kapustnych
- zaparcia spowodowane chorobami, w tym chorobami przewodu pokarmowego lub nieprawidłowościami w jego budowie, jak np. rak jelita grubego, niedoczynność tarczycy, choroba Parkinsona, szczelina odbytu
- zaparcia na skutek stosowania niektórych leków – przeciwbólowych, przeciwdepresyjnych, przeciw nadciśnieniu tętniczemu, chorobie refluksowej, środków przeciw niestrawności czynnościowej, a także preparatów bogatych w żelazo. Porozmawiaj z lekarzem, zanim przestaniesz przyjmować przepisane leki
- zaparcia spowodowane przez stały pośpiech, stres.
Zaparcia są również powszechne w czasie ciąży i przez 6 tygodni po porodzie.
Jak samemu leczyć zaparcia
Proste zmiany w diecie i stylu życia mogą pomóc w leczeniu zaparć. Możesz bezpiecznie wypróbować te proste środki, gdy jesteś w ciąży. Za kilka dni możesz zauważyć różnicę. Czasami na poprawę trzeba czekać kilka tygodni.
Wprowadź zmiany w swojej diecie:
- pij dużo płynów i unikaj alkoholu
- zwiększ ilość błonnika w diecie
- dodaj do diety trochę otrębów pszennych, owsa lub siemienia lnianego
- regularnie się wypróżniaj i daj sobie dużo czasu na skorzystanie z toalety
- nie zwlekaj, jeśli czujesz potrzebę pójścia do toalety
- aby ułatwić sobie wypróżnianie, będąc w toalecie spróbuj oprzeć stopy na niskim stołku. Jeśli to możliwe, podnieś kolana powyżej bioder
- zwiększ swoją aktywność. Codzienny spacer lub bieg może pomóc.
Niemowlęta i małe dzieci: co powoduje zaparcia
Zaparcia u niemowląt i małych dzieci mają wiele możliwych przyczyn. Czasami nie ma oczywistego powodu.
Zwykle dzieje się tak, gdy Twoje dziecko:
- zaczyna jeść mleko modyfikowane lub przetworzoną żywność
- jest uczone korzystania z nocnika
- właśnie zaczęło chodzić do szkoły.
Najczęstsze przyczyny to:
- niewystarczająca ilość błonnika – na przykład owoców, warzyw i produktów zbożowych pełnoziarnistych
- picie niewystarczającej ilości płynów
- niewłaściwy trening korzystania z nocnika – taki jak uczucie presji lub regularne przerywanie.
Zaparcie u dziecka może też wskazywać na poważną chorobę czy zaburzenie. W przypadku jego przewlekłego występowania należy wykluczyć: alergie pokarmowe, celiakię, niedoczynność tarczycy, choroby przewodu pokarmowego (np. choroba Hirschsprunga, rzekoma niedrożność jelit), wady anatomiczne lub zaburzenia rdzenia kręgowego, zaburzenia psychologiczne (np. fobia toaletowa), hipokalemię (obniżone stężenia potasu we krwi) czy zatrucie witaminą D.
Dzieci karmione piersią rzadko mają zaparcia.
Jak leczyć zaparcia u małych dzieci
Proste zmiany w diecie dziecka i nauka korzystania z nocnika mogą pomóc w leczeniu zaparć. Czasami jednak mija kilka tygodni, zanim objawy ustąpią.
Wprowadź zmiany w diecie swojego dziecka:
- jeśli twoje dziecko jest karmione mieszanką, możesz zaoferować mu dodatkowe picie między karmieniami
- spróbuj delikatnie poruszać nogami dziecka ruchem rowerowym lub ostrożnie masować jego brzuszek, aby pobudzić jelita
- daj starszym dzieciom dużo płynów i zachęcaj je do jedzenia owoców. Pokrój lub zmiksuj je na purée, jeśli jest im łatwiej jeść. Najlepsze owoce na zaparcia to jabłka, winogrona, gruszki i truskawki
- nie zmuszaj dziecka do jedzenia, ponieważ może to powodować stres
- niektóre dzieci odczuwają niepokój lub stres związany z korzystaniem z toalety. Zwykle dzieje się to podczas nauki korzystania z nocnika lub gdy zmienił się ich zwyczajowy sposób korzystania z toalety, na przykład po przeprowadzce lub rozpoczęciu przedszkola. Daj dziecku dużo czasu na skorzystanie z toalety. Pochwal je, kiedy sobie poradziło.
Czy potrzebne jest leczenie farmakologiczne
Farmaceuta może pomóc w przypadku zaparć. Może zaproponować odpowiedni środek przeczyszczający. Są to leki, które pomagają regularnie wypróżniać się. Większość środków przeczyszczających działa w ciągu 3 dni. Powinny być używane tylko przez krótki czas.
Środki przeczyszczające nie są zalecane dla dzieci, chyba że zostały przepisane przez lekarza rodzinnego.
Skontaktuj się z lekarzem rodzinnym, jeśli:
- leki nie działają
- regularnie masz zaparcia, które utrzymują się przez długi czas
- masz wzdęty brzuch przez długi czas
- masz krew w kale
- niespodziewanie chudniesz lub dziecko nie rośnie lub nie przybiera na wadze
- czujesz się bardzo zmęczony przez cały czas.
Jak zmienić problem na zawsze
Zmiana trybu życia i diety pozwoli rozwiązać problem, jeśli jego przyczyną nie jest choroba:
- Zmień swój sposób odżywiania. Wybieraj chleb pełnoziarnisty i grube kasze. Zwiększ ilość warzyw (do każdego posiłku). Pij mleczne napoje fermentowane, jak: kefir i jogurt zawierające żywe kultury bakterii.
- Unikaj: czekolady, kakao, słodyczy, białego ryżu, żywności przetworzonej, cukierków, ciast czy ciasteczek, potraw tłustych, ciężkostrawnych, smażonych, nadmiernego jedzenia jaj, a także roślin strączkowych jak groch, fasola, bób i alkoholu.
- Jedz regularnie małe posiłki, bez pośpiechu, dokładnie przeżuwając, bez wykonywania w tym czasie innych czynności, jak np. oglądanie telewizji czy praca przy komputerze
- Ostatni posiłek spożywaj najpóźniej 2-3 godziny przed snem i w tym czasie nie podjadaj nawet niewielkich przekąsek.
- Więcej się ruszaj. Począwszy od chodzenia po schodach zamiast korzystania z windy, codziennie kilkuminutowa choćby poranna gimnastyka, spacer co najmniej 30 minut w ciągu dnia. Istotne są również ćwiczenia wzmacniające mięśnie brzucha, które odgrywają dużą rolę w efektywnych wypróżnieniach.
- Pij więcej wody – zaleca się picie wody niegazowanej co najmniej 2–2,5 litra dziennie.
- Dbaj o czas na relaks i sen.
- Nie nadużywaj leków, przede wszystkim przeczyszczających. Ich długie stosowanie przyzwyczaja jelita do takiego wspomagania i organizm traci zdolność samodzielnego wypróżniania się.
- W szczególnych przypadkach, po konsultacji lekarskiej, warto rozważyć zastosowanie probiotyków lub prebiotyków w formie preparatów.
Zwiększanie ilości błonnika w jedzeniu należy przeprowadzać stopniowo. Na początku lepiej zwiększyć spożywanie gotowanych warzyw, przetartych owoców, a surówki włączać powoli. Dążymy do tego, aby większość warzyw i owoców jeść na surowo, powinny być one składnikiem każdego posiłku. Owoce najlepiej jeść ze skórką. Warto pamiętać o owocach suszonych, a zwłaszcza o suszonych śliwkach (kilka owoców należy namoczyć na noc w szklance przegotowanej wody i zjeść je następnego dnia na czczo, popijając wodą, w której się moczyły). Istotną rolę odgrywa jedzenie ciemnego pieczywa, wytworzonego z pełnego ziarna, gdyż zawiera wówczas dużo błonnika (nie należy mylić z pieczywem, którego ciemna barwa pochodzi od dodanego słodu lub karmelu). Pieczywo ciemne, np. z mąki razowej i typu graham, zawiera więcej okrywy nasiennej ziarna bogatej w błonnik, a także witaminy z grupy B. Można się też wspomóc otrębami.
U osób z tzw. zaparciami atonicznymi, u których występuje znacznie osłabiona perystaltyka jelit, zaleca się podawanie około 6-12 łyżek stołowych otrębów (tj. 30-60g). Należy rozpocząć od podawania 3 łyżek na dobę i stopniowo tę ilość zwiększać. Można mieszać otręby z płatkami owsianymi, jogurtem, korzystnie na perystaltykę jelit wpływa także spożywanie razowego chleba i gruboziarnistych kasz, wskazane jest również picie kawy.
U pacjentów z zaparciami przebiegającymi ze wzmożoną perystaltyką i kurczami jelit należy ograniczyć przyjmowanie zbyt dużej ilości surowych warzyw i owoców, korzystne jest zaś spożywanie ich po ugotowaniu lub w postaci soków. Tej grupie pacjentów zaleca się spożywanie niewielkiej ilości pieczywa z jasnej mąki pszennej oraz kasz z niską zawartością błonnika, tj. kaszy mannej, kukurydzianej czy drobnej krakowskiej.
Pobierz poradnik: Zaparcia - zalecenia dietetyczne
Jak poradzić sobie z dzieckiem, które nie chce pić
- Warto pokazać dziecku, ile dziennie powinno wypić. Dzienną porcję wody można wlać do dużej butelki, z której dziecko lub rodzic będą napełniali kubek.
- warto, żeby dziecko piło z kolorowych naczyń, ozdobionych ulubionymi postaciami z bajek.
- można zaproponować picie przez słomkę lub strzykawkę.
- początkowo należy przypominać dziecku co jakiś czas o piciu i podawać mu bidon lub kubek, zachęcając do wypicia choć kilku łyków.
- pamiętaj o zabieraniu picia ze sobą, jeśli planujesz wyjście z domu.
- w codziennym jadłospisie dziecka zaplanuj zupy.
Bibliografia
Problem zaparć u dzieci, mgr Ewa Ehmke vel Emczyńska-Seliga, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, Warszawa 2018
Żywienie w zaparciach stolca, lek. med. Anna Grodowska, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, Warszawa 2017
Zaparcia, mgr inż. Barbara Wojda, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, Warszawa 2016