OMIM #309300
ORPHA: 91489
ICD-10: Q13.4
ICD-11: LA11.1
Gen: CHRDL1
Locus: Xq23
Dziedziczenie: sprzężone z chromosomem X recesywne
Etiopatogeneza
Rogówka olbrzymia jest rzadkim, obustronnym zaburzeniem rozwojowym odcinka przedniego oka spowodowanym hemizygotycznymi mutacjami genu CHRDL1, położonego na długim ramieniu chromosomu X. Niektórzy autorzy zaliczają ją do grupy dysgenezji odcinka przedniego oka, jednak z wielu względów (brak embriotoksonu tylnego, brak jaskry, brak zaburzeń rozwojowych tęczówki) wydaje się to niewłaściwe.
Choroba wykazuje dziedziczenie sprzężone z chromosomem X recesywne, a zatem występuje tylko u chłopców i mężczyzn. Zbudowany z 12 eksonów gen CHDRL1 ulega ekspresji w rogówce, soczewce i siatkówce od 7 tygodnia życia płodowego, aż do dorosłości i koduje białko podobne do chordyny, znane jako wentroptyna. W okresie okulogenezy pełni ona rolę białka sygnałowego, odpowiedzialnego za kontrolowanie przednio-tylnej i grzbietowo-brzusznej osi oka oraz jego rozmiarów. Brak aktywnej wentroptyny skutkuje niekontrolowanym różnicowaniem i proliferacją rąbkowych komórek macierzystych, co opóźnia zamknięcie przedniej części kielicha ocznego i zwiększenie jego wymiarów.
U pacjentów z rogówką olbrzymią opisywano różnego rodzaju mutacje punktowe, jak również delecje całego genu.
Dane kliniczne
Cechą najbardziej charakterystyczną jest wrodzone zwiększenie średnicy rogówki nawet powyżej 12,5, a nawet 13mm, któremu towarzyszy pogłębienie komory przedniej oka z szerokim kątem tęczówkowo-rogówkowym, a niekiedy również ścieńczenie rogówki. Co ciekawe, u niektórych pacjentów, warunki anatomiczne umożliwiają obserwację struktur kąta tęczówkowo-rogówkowego bez gonioskopu.
U wielu pacjentów rogówka olbrzymia nie powoduje dolegliwości, a obraz dna oka jest prawidłowy. Stąd pacjenci z miernym powiększeniem rogówki na ogół nie są zdiagnozowani. Obserwuje się zwiększone ryzyko rozwoju zaćmy i występowania odwarstwienia siatkówki
W ramach diagnostyki różnicowej, u każdego noworodka z rogówką olbrzymią należy przede wszystkim wykluczyć jaskrę wrodzoną z wolooczem. Opisywano też współwystępowanie rogówki olbrzymiej z opóźnieniem rozwoju i niepełnosprawnością intelektualną (tzw. zespół Neuhäusera, OMIM #249310), jednak obecnie uznaje się, że nie ma dowodów na wspólną etiologię tych objawów. Znane są też przypadki występowania rogówki olbrzymiej w przebiegu chorób wieloukładowych, takich jak: zespół Marfana, zespół Sotosa, zespół Crouzona, zespół Aperta, albinizm, wrodzona łamliwość kości czy rybia łuska.
Postępowanie diagnostyczne i terapeutyczne
Każdy pacjent z klinicznym rozpoznaniem rogówki olbrzymiej wymaga potwierdzenia rozpoznania poprzez wykrycie mutacji genu CHRDL1, a jego rodzina udzielenia porady genetycznej. Poradnictwo genetyczne dotyczy przede wszystkim specyfiki dziedziczenia sprzężonego z chromosomem X recesywnego, a identyfikacji w rodzinie obligatoryjnych i potencjalnych nosicielek choroby.
Większość pacjentów z rogówką olbrzymią nie zgłasza dolegliwości i nie wymaga leczenia. Konieczne jest jednak zapewnienie stałej kontroli okulistycznej, zwłaszcza pod kątem możliwych powikłań (np. zaćmy lub odwarstwienia siatkówki). Operacyjne leczenie powikłań może być utrudnione ze względu na zmienione warunki anatomiczne, zwłaszcza jeśli chodzi o dobór i mocowanie soczewki wewnątrzgałkowej.
Opracował: Prof.dr hab.n.med. Maciej Krawczyński
Data opracowania: 12.08.2022